Brexit sürecinde bundan sonraki ihtimaller

LONDRA (AA) TAYFUN SALCI Avrupa Birliği (AB) liderleri dün gerçekleştirilen özel Brexit zirvesinde İngiltere ile varılan ayrılık anlaşmasını ve tarafların gelecekteki ilişkileri hakkındaki siyasi deklarasyonu onayladı ancak süreçle ilgili belirsizlikler devam ediyor.

Brükselde düzenlenen Brexit zirvesinde İngiltere ile varılan ayrılık anlaşması ve tarafların gelecekteki ilişkileri hakkındaki siyasi deklarasyon onaylandı. Şimdi anlaşmanın İngiliz parlamentosundan ve Avrupa Parlamentosundan (AP) onay alması gerekiyor.

Brexit anlaşmasına göre İngiltere ile AB vatandaşları karşılıklı olarak yaşadıkları ülkelerdeki kazanılmış haklarını koruyacak ancak iş gücünün serbest dolaşımı bitecek. İngiltere ve AB arasında vizesiz seyahat ise devam edecek.

İngiltere ABye, birliğin bütçesine taahhütlerinden kaynaklanan yaklaşık 40 milyar sterlinlik bir ayrılık ücreti de ödeyecek.

Normal süreç

Anlaşmanın gerekli onayları alması halinde İngiltere 29 Mart 2019 gecesinden itibaren ABden resmen ayrılmış olacak. Hemen ardından başlayacak 21 aylık geçiş sürecinde taraflar gelecekteki ilişkilerine ilişkin müzakereleri sürdürecek.

Müzakerelerin en önemli ayağını da AB üyesi İrlanda Cumhuriyeti ile İngilterenin parçası Kuzey İrlanda arasında fiziki sınır oluşturulmamasını sağlayacak kapsamlı serbest ticaret anlaşması oluşturacak. Taraflar böyle bir anlaşmaya 31 Aralık 2021e kadar varamaz ise bu defa devreye üzerinde anlaşılan tedbir maddesi girecek.

Ancak taraflar Temmuz 2020den önce geçiş sürecini 2 yıl daha uzatmak üzerinde de anlaşabilecek.

Böyle bir uzatma olmaması halinde devreye girecek tedbir maddesiyle İngilterenin bütünü, belirsiz bir süre için AB ile Gümrük Birliği içinde kalacak. İngilterenin tek yanlı olarak çekilemeyeceği bu düzenleme içinde ülke bazı AB kurallarına da tabi olmayı sürdürecek. Tedbir maddesinin AB ile daha yakın bir ilişki içinde kalmasını öngördüğü Kuzey İrlanda ile İngiltere arasında mal dolaşımında ise düzenleyici kontroller yapılacak.

Taraflar hedeflenen kapsamlı serbest ticaret anlaşması üzerinde anlaşmaya varana dek İngiltere pek çok yönüyle fiili AB üyesi olarak kalacak ancak Avrupa Parlamentosu başta olmak üzere birliğin karar ve yönetim kademelerinde temsil hakkını yitirecek.

Öte yandan, tarafların gelecekteki ilişkileriyle ilgili varacakları anlaşmanın İngiliz parlamentosu ve Avrupa Parlamentosuna ilaveten 27 üye ülkenin parlamentolarınca da onaylanması gerekecek.

Tedbir maddesi İngilterenin ABden anlaşmasız ayrılık ihtimalini de ortadan kaldıracak.

İtirazlar

Brexit anlaşması özellikle tedbir maddesi yüzünden İngilterede hem sert Brexitçilerin hem de ılımlı Brexitçiler ile ABde kalınmasından yana olanların tepkisini çekiyor.

Sert Brexitçiler anlaşmayla İngilterenin ABnin uydu devletine dönüşeceğini ve Kuzey İrlandanın da ülkeden kademeli kopacağını savunuyor.

Sert Brexitçilere göre İngiltere ABye ödeyeceği ayrılık ücreti ile elindeki en önemli müzakere kozunu da yitirmiş olacak.

Sert Brexitçiler, ABnin tedbir maddesinin kaldırılmasını engelleyerek İngiltereyi Gümrük Birliği içinde mahsur bırakacağını iddia ediyor. Bunlara göre AB üyesi ülkeler de tedbir maddesini İngiltere ile ikili sorunlarının müzakerelerinde koz olarak kullanmaya yönelebilecek.

Ilımlı Brexitçiler ile AB yanlıları da anlaşmanın İngiltereyi, üye sıfatıyla yönetiminde söz sahibi olduğu ABnin pasif parçası haline getireceği eleştirisini yöneltiyor.

Senaryolar

İngilterede hemen hemen hiç kimsenin memnun olmadığı Brexit anlaşmasının bu nedenle parlamentodan onay alması da zor görünüyor.

650 sandalyeli İngiliz parlamentosunun alt kanadı Avam Kamarasında İngiltere Başbakanı Theresa Mayin liderliğindeki Muhafazakar Partinin 315 milletvekili bulunuyor. May hükümeti Kuzey İrlandanın aşırı sağ ve İngiltere ile birlik yanlısı Demokratik Birlik Partisinin (DUP) 10 milletvekilinin desteğiyle azınlık hükümeti kurabilmiş durumda ancak DUP anlaşmaya ret oyu vereceğini ilan etti. Muhafazakar Parti içindeki yaklaşık 60 sert Brexitçi milletvekili ile 15 kadar AB üyeliği yanlısı milletvekilinin de ret oyu vermesi bekleniyor. Mayin muhalefet partilerinden 15 kadar milletvekilinin desteğini alabileceği bekleniyorsa bile bunun da Brexit anlaşmasının parlamentodan geçmesini sağlayacak 326 sayısına yaklaşmaya yetmeyeceği belirtiliyor.

Parlamentonun üst kanadı Lordlar Kamarasının çoğunluğu da AB üyeliği yanlılarından oluşuyor. Lordlar daha önce AB müktesebatını İngilterenin iç hukuku haline getirecek Brexit yasasını geri çevirerek hükümete zorluk çıkarmıştı. Şu an için gündemde olmasalar da Brexit anlaşması önlerine geldiğinde bu konuda da bir engel çıkarmaları ihtimaller arasında yer alıyor.

Brexit anlaşmasının 25 Aralıktaki Noelden önce Avam Kamarasında oylamaya sunulması hedefleniyor. Bunun öncesinde anlaşmanın çeşitli yönleriyle parlamentoda günler boyunca tartışılması öngörülüyor.

Anlaşmanın parlamentodan onay alamaması halinde ülkeyi bekleyen seçenekler karmaşık bir tablo oluşturuyor.

Yeniden müzakere

Parlamentonun reddini takiben Theresa May anlaşmayı Brüksel ile yeniden müzakere etmeyi ve hızlı bir şekilde bazı değişiklikler yapılmasını sağlamayı deneyebilir.

Ancak bu, AB tarafında daha şimdiden dışlanmış bir seçenek durumda.

İstifa

İkinci seçenek Mayin başarısızlığı kabullenip istifa etmesi olabilir. Öte yandan, parti içi muhalefetin de Mayi devirmesi beklenebilir. Bu, seçilecek yeni parti lideri ve başbakanın Brüksel ile Brexiti yeniden müzakere etmesi anlamına gelebilir.

Erken seçim

Mayin istifa etmek yerine ülkeyi erken genel seçime götürmesi de olasılıklar arasında yer alıyor.

Ancak Mayin geçen sene ülkeyi götürdüğü erken seçimde partisinin parlamentodaki çoğunluğunu yitirdiği göz önüne alındığında, İngiliz siyasetçinin böyle bir senaryoda koltuğunu koruması zor görünüyor.

Güven oylaması

Bir diğer ihtimal de ana muhalefetteki İşçi Partisinin hükümet hakkında güven oylaması talep etmesi olarak görülüyor. Mayin azınlık hükümetine dışarından destek veren DUP anlaşmaya içerdiği tedbir maddesi” nedeniyle ret oyu vereceğini ilan etti. DUP güven oylamasında da hükümete desteğini çekerek Mayin devrilmesine kapı aralayabilir. Bu, ülkenin erken seçime gitmesiyle sonuçlanacak bir süreci başlatır.

Yeni referandum

Senaryolar arasında ülkenin Brexit konusunda yeni bir referanduma gitmesi de yer alıyor. İngilterede yeni referandum için yürütülen çok sayıda kampanya bulunuyor. Bunlara Macar asıllı ABDli iş adamı George Soros mali destek sağlarken, eski başbakanlardan Tony Blairin de aralarında yer aldığı bazı eski siyasetçiler de destek veriyor.

Referandumda ABde kalınmasından yana sonuç alınması durumunda İngilterenin 50. maddenin durdurulması için başvurması gerekiyor. İngilterenin maddeyi tek yanlı durdurup durduramayacağıyla ilgili hukukçular arasında görüş ayrılıkları bulunuyor.

Anlaşmasız ayrılık

Diğer bir seçeneği de İngilterenin ABden anlaşmasız olarak ayrılması oluşturuyor. İngilterenin birlikle bağlarını radikal biçimde kesecek bu yolun milyarlarca sterlinlik ayrılık faturasından kurtulma gibi bir avantajı olsa da ülkede gıda ve ilaç sıkıntısı başlaması ile toplumsal olayların patlak vermesi gibi olasılıkları gündeme getirebileceği belirtiliyor.

İskoçya

Brexit anlaşmasının Kuzey İrlandaya ayrıcalık tanıdığını savunan İskoçya da denklemde önemli bir yer tutuyor. İngilterenin ABden bu anlaşmayla veya anlaşmasız ayrılması durumunda İskoçyada da yeni bir bağımsızlık referandumunun gündeme gelmesine kesin gözüyle bakılıyor.

İskoçya hükümetinin Maye ilettiği teklif İngilterenin önündeki bir diğer Brexit seçeneğini teşkil ediyor. Buna göre İngilterenin 50. maddenin öngördüğü 2 yıllık ayrılık süresini uzatmak için başvuruda bulunması ve daha iyi bir anlaşma müzakere etmek için zaman kazanması mümkün görülüyor.

İngiltere 23 Haziran 2016da yapılan referandumda yüzde 48e karşı yüzde 52 oy oranıyla ABden ayrılma kararı almıştı.