Selahattin Bölükbaşı

Selahattin Bölükbaşı

İAÜ Yeni Medya Yüksek Lisans

YMI521 NESNELERİN İNTERNETİ

NESNELERİN İNTERNETİ BAĞLAMINDA GAZETECİLİKTE YAPAY ZEKA VE ALGORİTMİK HABER

ÖZ

Kevin Ashton’ın 1999’da Procter & Gamble şirketi için hazırlamış olduğu sunumda “Nesnelerin İnterneti (Internet of Things - IoT)” kavramı ilk kez ele alınmıştır. İnsanların müdahalesi olmaksızın nesnelerin kendi aralarında veri iletişimi sağlayabildiği, iletişimden sağlanan bilgiyle karar verebildiği bir ağ yapısına, nesnelerin interneti denmektedir. İnternet vericilerinin güçlenerek yaygınlaşmasıyla bilgisayar ile gazeteciliğin yakınlaşması sonucu yapılan mühendislik çalışmaları, robot gazeteciliğin oluşmasını ve gelişmesini sağlamıştır. Geleneksel gazetelerden internet haberciliğine ve daha sonra Aktör Ağ Kuramı bağlamında robot gazeteciliğe geçişin nasıl gerçekleşmiş olduğu hakkında bulgular saptanmış, algoritmik haberler üretmekte olan yapay zekanın oluşturmuş olduğu yeni gazetecilik sistemi, örneklemler seçilerek tarif edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Nesnelerin İnterneti, Aktör Ağ Kuramı, Yapay Zeka, Algoritmik Haber, Robot Gazeteci, İnternet Haberciliği.

GİRİŞ

Yazının bulunmasıyla başlamış olan insanlık tarihinin, kağıt ve matbaanın icadıyla gelecek nesillere aktarılması sağlanmıştır. Her türden haber ve düşünceyi belirli zaman aralıklarıyla basarak topluma ulaştıran tüm yayın ürünlerine genel anlamda basın denmektedir. Günlük basılmakta olana gazete; haftalık, 15 günlük veya aylık basılmakta olana da dergi denilir. İnsanlık İlk Çağ’larından beri haberleşmeye ilgi duymuştur. Duvarlara, papiruslara, parşömenlere yazılarak başlamış olan yazılı iletişim tarihi, 1440’ta Johan Gutenberg’un ilk matbaa çalışmalarına başlamasıyla ivme kazanmış ancak 18’inci yüzyılda teknolojideki gelişmelerle birlikte yaygın hale gelebilmiştir. 1990’larda internet haberciliğinin başlamasının ardından teknolojideki gelişmelerin sürekli artması sonucu bilgisayar mühendisliği ile gazeteciliğin birbirlerine yaklaşmalarıyla ortaya çıkmış olan yazılımlara yüklenen çeşitli algoritmalar vasıtasıyla üretilen haberler, robot gazetecilerin haber dünyasında insan gazetecilerle birlikte yer almalarını sağlamıştır. Yapay zekayla çalışmakta olan robot gazeteciler sayesinde, haber hazırlama süresi neredeyse bir kaç saniyeye düşmüştür.

1- GAZETECİLİĞİN KRONOLOJİK GELİŞİMİ

İnsanlık, ilk zamanlarından günümüze dek gelen süreçte daima çevresinde olup bitenleri merak etmiş, kendi yaptıklarını da başkalarına bildirme gereksinimi duymuştur. İnsanın aklından geçirmekte olduklarını başkalarına duyurma ihtiyacı, haberciliğin temelini oluşturmaktadır. Birbirleriyle haberleşme ihtiyacı duyan insanların kullandığı ilk yöntem “işaretleşme” olmuştur. Yüksek tepelerde ateş yakarak, tam tam çalarak, işaretler ve sesler aracılığıyla haberleşmeye çalışmış olan insanlar, daha sonra yaya veya atlı haberciler aracılığıyla bu isteklerini yerine getirmişlerdir. İlk Çağ’da yaşamış olan insanlar, kendi aralarında haberleşebilmek için elle yazılmış duvar gazeteleri kullanmışlardır.

Tarihsel belgelerden anlaşılabildiği kadarıyla Orta Çağ’da ilk olarak Çin’de gazete niteliğinde düzenli yayın yapan King Pao adında bir yayın organından söz edilmektedir. Britanica ansiklopedisinden alınmış olan bilgilere göre, saraya bağlı özel görevlilerce çıkarılmakta olan bir tür saray bildirgesi özelliği taşıyan bu ilk gazeteye, rapor anlamıne gelmekte olan “Pao” ismi verilmiştir. Haber mektuplarıyla başlamış olan ilk haberleşme, 8’inci yüzyılda “Nouvelle A La Main” (Elde dolaştırılan haber) adı verilen küçük haber mektuplarının ortaya çıkmasıyla başlamıştır (URL-1).

Yazı, kağıt ve matbaanın icadı; siyasal ve sosyal alanda yeni bir dönemin başlamasına sebep olmuştur. Bilim ve sanat eserlerinin matbaa sayesinde çoğaltılarak tüm dünyaya yayılması, insanlığı cehaletten kurtarmıştır. 1440’ta Alman asıllı Johan Gotenberg, modern basımın temelini atmıştır. Gutenberg’in icadı olan ilk matbaa örneğini uygulamaya koymak oldukça sıkıntılı olmuştur. İlk eserini 1440’ta basmış olan Gutenberg’un basımda kullanmış olduğu harfler, basit karakterli gotik harfleridir. 16’ıncı yüzyılda Almanya’da belirli zaman aralıklarıyla basılmaya başlanmış olan gazetelerdeki haber ve yazıların tam anlamıyla toplumu etkileme özelliği gerçekleşmemiş olduğu için onlara gereçek anlamda gazete demek mümkün değildir. Değişik konulara ait bilgilerle birlikte düzenli bir görünüme sahip olan ilk gerçek 3 gazete (Avisa, Relation oder Zeitung), 1609’da Strasburg’ta yayımlanmıştır. Aydınlık çağ diye nitelendirilmiş olan 18’inci yüzyılda Avrupa’daki basın hareketleri daha da yayılarak hızlanmıştır (URL-2).

2- HABER AJANSLARININ DOĞUŞU

Kitle iletişim araçlarına ve haber gereksinimi duymakta olan kamu ile özel sektör kuruluşlarına ortak hizmet götürme görevini yerine getirmekte olan kuruluşlara “Haber ajansı” denmektedir. 19’uncu yüzyılda kurulmaya başlanmış olan haber ajansları, zaman içerisinde kendilerini geliştirerek gerçek kimlilklerine sahip olmuşlardır. Olayların gelişmesi, haber maliyetlerinin artmakta olması ve teknik gelişimlerin hızlı bir şekilde birbirini izlemiş olması, haber ajanslarının doğmasına sebep olmuştur. Telgrafın icadıyla başlamış olan iletişim araçlarındaki gelişim; telefon, telsiz, haberleşme uyduları, bilgisayar ve internetle sürmüştür. Teknolojik ilerlemeler, habercilikte en önemli unsurlardan biri olan hız olgusunu daha da güçlendirmiştir (URL-3).

3- İNTERNET GAZETECİLİĞİ

1990’larda internet gazeteciliğinin Türkiye’de hayata geçirilmesi büyük medya guruplarının öncülüğünde olmuştur. İlk önce gazetelerini aynı şekilde internette yayınlamış olan medya kuruluşları, daha sonra internete özel e-dergi ve haber sitesi formatlarını kullanarak takipçilerine dah hızlı bir habercilik hizmeti sunmaya başlamışlardır. Editörlerlerin muhabirlerden gelen haberleri tek tek hazırlayarak haber sitelerine girmeleriyle başlayan internet haberciliği, haber ajanslarının kendilerini geliştirmeleriyle oluşturmuş oldukları botlar sayesinde yalnızca bir onay tuşuna basarak dakikada onlarca hazır haberi sitelerinde yayına sokabilir hale gelmişlerdir. Ajanslardan gelen hazır haberler, istenirse bazı değişikliklere tabi tutularak rakip haber sitelerinden farklı bir biçimde yayına verilebilmektir. Teknolojik gelişmeler, hız olgunu arttırarak haberin izleyicilere biran önce aktarılmasını sağlamaktadır.

Özellikle tüm dünyayı etkisi altına almış olan koronavirüs salgını sürecinde insanlar, basılı gazete satın almak yerine haber ve gelişmeleri internet haber siteleri ve e-dergi ile e-gazetelerden takip etmişlerdir. Basılı yayın yapan tanınmış, büyük gazeteler dahi trajlarını ’lara kadar düşürmüştür. Bireylerin haber alma ve bilgi edinme ihtiyaçlarını karşılamakta olan Gazetecilik, dijitalleşmekten en çok etkilenmiş olan mesleklerden birisi olmuştur. İnternetin mobil cihazlarına uyarlanması sonucu bu cihazlarda içerik üretmenin ve paylaşabilmenin mümkün hale gelmesinden sonraki süreçte gazetecilik yeni bir boyut kazanmıştır. Geleneksel gazetelere paralel olarak şekillenen elektronik gazetelerle hem gazeteler biçim olarak değişmiş hem de “İnternet gazeteciliği” diye adlandırılmakta olan yeni bir gazetecilik türü ortaya çıkmıştır (Gezgin: 2002: 30). İnternet gazeteciliği bu sektörde dijitalleşmenin ilk evresi olarak karşımıza çıkmaktadır. Dijital gazetecilik ilk olarak Amerika Birleşik Devleri’nde ortaya çıkmıştır. 1995 Yılında The Washington Times, New York Times gibi gazeteler içeriklerini birebir internete aktarırken, Avrupa’da da International Herald Tribune ve Daily Mirror gibi gazeteler de dijatal ortama taşınmıştır. 

Türkiye’de ise ilk olarak Aktüel dergisi (Temmuz 1995) internette yer alırken, Aktüel’in ardından Leman Dergisi (Ekim 1995) internette yer almaya başlamıştır. Daha sonraları ise Milliyet, Hürriyet ve Sabah gazeteleri internet ortamına geçmiştir (Fırlar & Deniz, 2010: 315). Türkiye’de internet üzerinden bağımsız yayın yapan ilk haber sitesi Süperonline’ın internet sitesine bağlı olarak kurulan ve Anadolu Ajansı ile Reuters’in haberlerini okuyucularına aktaran “Net Haber” iken bağımsız yayın yapan ve haber içeriğini kendisi üreten ilk haber sitesi ise gazeteci Ahmet Tezcan tarafından kurulan www.dorduncukuvvetmedya.com’dur (Ayhan & Aydın, 2015: 77).

İnternet ortamına gazetelerin geçişi birkaç aşamada gerçekeleşmiştir. Öncelikle gazeteler içeriklerini olduğunu gibi değiştirmeden dijital ortama aktarmışlardır. İkinci aşamada, izleyicinin haber ve yorumlara katkı sağladığı interaktif iletişime geçilmiştir. Üçüncü aşamada ise gazetelerin internet versiyonlarında özgün haberler yer almaya başlamıştır. Son aşamada ise multimedya denilen ses, yazı, hareketli görüntü, grafik, müzik gibi birden fazla mesajın aynı ortamda sunulması yöntemine geçilmiştir (Dönmez, 2010: 109).

1970’lerin sonlarında başlayan teknolojik değişimin iletişim araçlarıyla birleşmesi sonucu oluşan gelişmeler, yeni bir iletişim ortamının, doğuşunun belirleyeni olmuştur. Bu yeni iletişim ortamında kullanıcılar, aktif katılımcı olmanın ötesinde kendilerinin içerik üretmeleri ve paylaşmalarıyle birlikte medya profesyonellerine olan bağımlılık kırılmıştır. Yeni iletişim teknolojilerinin fiziksel ve coğrafi sınırları geçersiz kılan ağ yapılanması ve sayısallaşma özelliği çevrimiçi içeriğin ve hizmetlerin küresel düzeyde sunulmasını ve belirli ilgi alanları etrafında oluşan kullanıcı topluluklarına yönelik içerik ve hizmet üretilmesini, içerik ve hizmetlerin kişiselleştirilebilmesini önemli ve gerekli hale getirmiştir. Ayrıca “yeni iletişim ortamında” metin temelli içerik sunumu yerini zengin, çokluortam niteliğinde içerik sunumuna bırakmıştır. Yeni iletişim teknolojilerinin içerik üretiminde ve sunumunda kullanılmasıyla ilişkilendirilen bu değişimlere ilişkin bir diğer önerme ise kitle iletişim sürecini açıklayan bir merkezden çok sayıdaki kullanıcıya mesaj aktarımı şeklindeki kitle iletişim modelinin “yeni iletişim ortamını” açıklamadaki geçerliliğini yitirdiğidir (Akt. Aydoğan, 2012).

4- GELENEKSEL MEDYA İLE DİJİTAL MEDYA ARASINDAKİ FARKLAR

Sahip olduğu hız ve kolaylık, habere istenildiği zaman ulaşılabilmesi, haberlerin güncellenmesi, hedef kitlenin pasif durumdan aktif duruma geçmesi, karşılıklı etkileşimin sağlanması (alıcı kitlenin eleştiri ve yorum yapmaları) internet medyasının izleyici ve okuyucular tarafından tercih edilmesindeki önemli faktörlerdendir. Web 2 teknolojisinin gelişmesi ile internet üzerinden yayınlarını sürdüren haber siteleri giderek daha fazla etkileşimli duruma gelmişlerdir (Irak & Yazıcıoğlu, 2012, s. 37).

Geleneksel bir gazate veya dergiye ulaşabilmek için onu dışarıdan satın almak gerekirken; bir internet gazetesini okuyabilmek için internete bağlı mobil telefonunuzu veya bilgisayarınızı açıp o gazetenin adını arama motorlarına yazmanız yeterli olacaktır. Geleneksel gazetede okuyucu yalnızca verileni alan pasif bir konumdayken; internet ortamında bir dergi veya gazete okuyan kişi, katılımcı kültüre örnek teşkil ederek aktif bir konuma geçmektedir. Yani sadece kendisine verileni aynen kabul etmekle kalmaz, 5 haber veya makale hakkında kendi düşüncelerini, eleştirilerini yapabileceği yorum kısmından yararlanabilmektedir. Geleneksel gazetelerin baskı maliyetleri yüksek olduğundan dolayı belirli bir ücretle satılabilirken; internet gazetelerinin yayın maliyeti oldukça düşük olduğundan dolayı tüketici herhangi bir bedel ödemek zorunda bırakılmamaktadır. (Aylık yayım yapan bazı özel dergiler için internet ortamında da belirli ücretler ödenmektedir.)

İnternet gazetelerine dünyanın her yerinden ulaşmak münkün iken: basılı gazetelere yalnızca dağıtımı yapılmakta oaln bölgelerde ulaşılabilmektedir. Geleneksel gazeteler günlük baskı yaptıkları için haberi okuyucusuna geç iletmektedir. Oysa internet ortamında bir haberin yapılması ve paylaşılması sadece bir kaç dakika sürmektedir. Ayrıca cereyan etmekte olan önemli bir olayı sosyal ağlar aracılığıyla takipçilerine canlı yayın yaparak izletmeleri ve takipçilerin mesajlarına anlık cevap vermeleri de mümkün olmaktadır. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçların ardında, sosyal ihtiyaçlar yer almaktadır. İnsanların zaruri ihtiyaçları içerisinde 3. sırada yer almakta olan sosyalleşme ihtiyacı için iletişim oldukça önemlidir (Maslow, 1943). Hatta acil durumlarda güvenlik için de iletişim önem kazanmaktadır. İlk Çağ’lardan beri teknolojik gelişmelerden faydalanmakta olan iletişim teknolojisi, duvarlara yazılan gazetelerden internet haberciliğine, enformasyon çağının önemli teknolojik deterministlerinin çalışmaları sonucu; bilgisayar mühendislerinin gazetecilikle yakınlaşmasıyla meydana gelmiş olan gazetecilikte yapay zekanın ürettiği robot gazeteciler; haberleşmede hız olgusunu arttırmış olduğu gibi maliyetleri de oldukça düşürmüştür.

5- NESNELERİN İNTERNETİ BAĞLAMINDA YAPAY ZEKA VE ROBOT GAZETECİLİK

Yeni bir teknolojinin iş yapma biçimlerini, diğer aktörlerle olan ilişkileri sonucu nasıl değiştirdiklerini açıklamakta olan Aktör Ağ Kuramı, ağdaki beşeri olan veya olmayan tüm aktörlere eşit alan vermektedir (Narin, 2017: 92). Yazılımlarına yüklenmiş olan çeşitli algoritmalar sonucu düşük maliyetle, kısa zamanda çok sayıda haber üretebilen robot gazeteciler, Aktör Ağ Kuramı’na göre haber odalarında insan gazetecilerle birlikte kendilerine yer bulmuşlardır. Medya çalışmalarının her zaman odağında olmuş olan haber; herhangi bir konu hakkında yeni bir bilgi, gerçeğin özeti, gerçekliğin toplumsal kurgusu, herhangi bir olayın raporu, belirli yer ve zaman içerisinde gerçekleşmiş olan bir olayın, bilmeyenlere aktarımı gibi farklı tanımlara sahiptir (Girgin, 1998: 13). İngilizcedeki “north, east, west ve south” yön gösteren kelimelerin baş harflerinden oluşan news (haber) kelimesi “her yönde meydana gelen olaylar” olarak haberi tanımlamaktadır (Girgin & Özay, 2013: 3). Enformasyon Çağı’nı yaşamakta olduğumuz bu sürece damgasını vurmakta olan yapay zekayla çalışan robotlar, hemen hemen her sektörde kullanılmaya başlanmıştır.

Türkiye’nin üretmekte olduğu silahlı insansız hava araçlarını (SİHA) Türk Ordusu askeri harekatlarda kullanarak, hiçbir zaiyat vermeden düşman hedeflerini yerle bir etmektedir. Ulaşımda sürücüsüz araçlar, Tesla otomobil tarafından üretilmiş ancak yasal olarak kullanımlarına henüz izin verilmemiştir. Sürücüsüz olarak yalnızca otomatik park etme fonksiyonu kullanabilmektedir. Ayrıca sürüş halindeyken hız sabitleyiciyle gazdan ayak çekilerek 6 dinlendirilebilmekte ve yarı otomatik sistemle araç, sürücünün müdahalesi olmadan önündeki araçla olan mesafesini ayarlayarak bir süre yapay zekayla yola devam edebilmektedir. Ancak sürücünün belirli zaman aralıklarında araca müdahele ederek uyumadığını aracın yapay zekasına belirtmesi gerekmektedir. Aksi halde araçtan sürücüye uyarılar gelecektir.

Gazetecilik ve bilgisayar mühendisliğinin birbirine yaklaşmasıyla gazetecilikte yapay zeka kullanımı dönemi başlamıştır. Yapay zekanın gazetecilikte kullanılmasıyla insan gazetecilerin yanında robot gazetecilerden de yararlanılmaya başlanmıştır. Haberin toplanması, üretilmesi, içeriğin dağıtılması ve yayınlanmasını tanımlamada “robot gazeteciliği”, “otomatik içerik”, “algoritmik haber” gibi farklı terimler kullanılmaktadır (Cleerwall, 2014: 520). İnsanlık adına yeni bir milat olan yapay zekanın kullanılmaya başlanmış olması, gazetecilik için de yeni bir dönüm noktası olmuştur. Algoritmalar, karmaşık sorunları analiz yöntemiyle küçük birimlere ayırarak kolaylıkla çözülebilen, haberleri daha hızlı ve insanlardan daha az hata ile üretebilen yapılardır. Aynı verileri kullanarak farklı dillerde ve farklı yaklaşımlarda haberler üretebilmektedirler. Robot gazeteciler, algoritmalar sayesinde belirlenmiş veri kaynaklarından yapılandırılmış verileri çekerek, bunların üzerine yeni verileri ekledikten sonra haber kurallarını uygulayarak haberi şekillendirmektedirler. Robot gazeteciler genellikle rutin ve verilere dayalı olan meteoroloji, doğal afet, finans, gayrimenkul, suç ve spor haberlerini eski klişelerle güncel verileri harmanlayarak yazmaktadır. Bu bağlamda robot gazeteciliğin verimliliği ulaşılabilir yapılandırılmış verinin artmasıyla doğru orantılıdır (Akyazı, 2018: 22).

Yapay zeka kullanımı medya alanında ilk olarak 2006’da Reuters’ın kendi internet siteleri için finans haberlerini derleme amacıyla başlanmıştır. Dijatal medya şirketlerinden Statsheet ise 2010 yılında National Collegiate Athletic Association basketbol karşılaşmalarına ilişkin bilgileri 345 web sitesinden derleyen ağı uygulamaya koymuştur. Bu ağ ile takımların gerçekleştirdiği toplam 15.000 maçla ilgili tüm bilgiler insan müdahalesi olmaksızın, algoritmalarla spor haberi klişelerinin de kullanılmasıyla haber haline getirilmiştir (Narin, 2016).

Google, Yahoo gibi şirketler haber yazma robotlarını kullanmaya başladıklarını duyurmuşlardır. Google’ın finanse ettiği Reporters and Data and Robots (RADAR) projesiyle ortaya çıkacak olan yapay zekanın ayda 30 bin rutin haber üretmesi beklenmektedir (Hürriyet Gazetesi, 2017). Çin’de bir robot gazeteci yerel bir bahar şenliğine ilişkin olarak 300 karakterden oluşan ilk haberini sadece 1 saniye içerisinde yazmıştır (İrvan, 2017). 300 karakterden oluşan haber, 6-7 satırlık bir paragrafa denk gelmektedir. İnsan zekası için mümkün olmayan bir sürede oluşturulan bu haber, robot gazeteciliğinin hızını göstermektedir. Çin’deki teknoloji devlerinden biri olan Tencent Holding, konuşmaların otomatik olarak yazıya aktarılabileceğini göstermiştir. Çin resmi haber ajansı Xinhua, yapay zeka alanına milyarlarca yuanlık yatırım yapmış ajanslarını insan - makine işbirliğini kullanacak biçimde yeniden inşa ettiğini açıklamıştır. Ayrıca Xinhua nesnelerin internetini ve yapay zekayı biraraya getiren “Media Brain” platformunu da tanıtmıştır (Journo, 2018).

Yapay zekanın giderek yaygınlaştığı içinde bulunduğumuz dönemde Know- 7 here News adında bir haber sitesinin haberlerini yapay zeka hazırlamaktadır. Knowhere News, o anda popüler olan haberler hakkında birçok haber kaynağından aldığı haberleri inceleyerek sağ, sol ve tarafsız bakış açısı olmak üzere üç ayrı versiyonda 1 ile 15 dakika arasında yeniden üretmektedir. Knowhere’in haber kaynaklarını incelemesi karşıt fikirlerin çokluğuna göre 15 dakika ile 60 saniye arasında değişmektedir (Demirkılınç, 2018). Christer Cleerwall’ın 2014’te gerçekleştirmiş olduğu küçük ölçekli deneysel bir araştırmaya göre okurlar, insan gazeteci tarafından yazılan haberi daha tutarlı, daha iyi yazılmış, daha açık ve anlaşılır, okuması zevkli bulunurken; robot gazeteci tarafından yazılmış haberi daha betimleyici, daha bilgilendirici, daha sıkıcı, daha doğru, daha güvenilir ve daha nesnel bulmuşlardır (Cleerwall, 2014: 522).

Robot gazeteciler, insan gazetecilere haber atlatmayı da başarmışlardır. California’da gerçekleşen bir deprem, olayın meydana gelmesinden üç dakikadan daha az bir zaman sonra, Los Angelas Times gazetesinin kullandığı Quakebot tarafından haber ajanslarına ulaştırılmıştır (Akyazı, 2018: 26). 2011 Yılından beri depremle ilgili haberleri yazan Quakebot isimli robot bilgileri ABD Jeolojik Araştırmalar Deprem Uyarı Sistemi’nden almakta ve 3.0 üzerindeki depremleri, üç dakikadan daha kısa bir sürede tweet mesajı olarak paylaşmaktadır. Quakebot 2017 yılında Santa Barbara bölgesinde saat: 16;51’de 6.8 şiddetinde deprem olduğuna ilişkin bir tweet atmış, ancak o bölgede deprem olmamıştır. Bu yanlışlık deprem araştırma merkezindeki bir görevlinin bilgileri güncellerken yanlışlıkla bir deprem uyarısı göndermesinden kaynaklanmıştır (İrvan, 2017).

Verilerin güvenirliliği, haberin güvenirliliğini belirlemektedir. Teyit etmede yaşanan eksikliğin giderilmesi için Google’dan onay alan ilk tam otamatik teyit aracı olacak olan FACTS (gerçekler) isimli bir proje bulunmaktadır (Öz, 2017). Anadolu Ajansı (AA) Bilgi ve İletişim Teknolojileri Direktörü Yakup Şıvka, Anadolu Ajansı olarak seçimlerde robot gazetecileri kullandıklarını belirterek 4 bin 750 otomatik haber yayınladıklarını ifade etmiştir. Seçim öncesi belirli formatlarda cümleler oluşturduklarını vurgulayan Şıvka, “Sistem otomatik olarak veri geldikçe o boşlukları dolduruyor. Bir belediye başkanı seçimi düşünün, sandıklardan sonuçlar geliyor. Sistem o sonuçları dağıttıktan sonra sayıyor, matematiksel olarak bir kişinin kazandığını tespit ettiği anda bir cümle, beldede x kişi belediye başkanı seçildi. Sistem bunu otomatik gönderiyor. Sayısal veriye dayalı haberlerde çok kullanmaya başladık. Spor, finans ve seçim haberlerinde kullanıyoruz. Gelecekte insan gazetecilerin yanında robot gazetecilerden daha çok yararlanmayı planlıyoruz” demiştir. (URL-4).

Habercilik sektöründe robot gazetecilerinin kullanılmasının olumsuz bir yönü robot gazetecilerin internetten otomatik olarak derlediği verilerle oluşturduğu haber içeriklerinin fikir hakları gibi yeni etik sorunları da beraberinde getirmesidir. Bunun yanında robotların yazdığı haberlerde bulunabilecek yalan, yanlış ya da eksik bilgilerin hukuki anlamda kimin ya da kimlerin sorumluluğunda olacağı belirsizliğini korumaktadır.  

6- ROBOT GAZETECİLERİN HAZIRLADIĞI ÖRNEK HABERLER

Gazetecilkte yapay zekayla çalışan robot gazetecilerin haber odasında insan gazetecilerle birlikte çalışmaya başlamalarıyla habercilikteki hız olgusu artmıştır. Yazılımlarındaki algoritmalar doğrultusunda oluşturdukları haberler, insan gazetecilerin ürettikleri haberlerle farklılık göstermektedir. Robot gazetecilerin hazırlamış oldukları cinayet, deprem ve finans haberlerinden örnekler seçilmiştir.

A- Cinayet Haberi: Yazan: Nicole Santa Cruz - 27 Haziran 2018. Los Angeles İdari Bölgesi bölge savcılığından yapılan açıklamaya göre, 51 Güney Los Angelaslı bir adam, önceki günlerdeki bir saldırada bir arkadaşını öldürdüğü ve iki akrabasını daha vurduğu için 170 yıl ile ömür boyu arası bir hapis cezasına çarptırıldı. Savcı, jürinin 17 Nisan’da Floyd Odell’i cinayetten, cinayete teşebbüsten ve eski bir suçlu olarak ateşli silah bulundurmaktan mahkum ettiğini söyledi. Odell ayrıca iki silahlı saldırıdan suçlu bulundu.

B- Deprem Haberi: Körfez bölgesi gürleyen teknoloji ekonomisine rağmen deprem güvenliğinde geride kalıyor. 22 Nisan 2018. Mülkiyet değerleri stratosferik seviyelere yükselmekte. Teknoloji ekonomisi hızla yükseliyor, seri büyümeyi ve ülkenin en yüksekleri arasında yer alan ev yenileme çalışmalarını besliyor. Ancak Körfez bölgesindeki görülmemiş bir refah zamanında, bölgenin en büyük doğal tehdidi olan büyük bir depreme hazırlanmak için yeterince cömert davranmadığı endişesi giderek artmaktadır. Körfez bölgesi bir zamanlar sismik güvenliğin ulusal lideriydi. Sadece beş yıl önce, San Fransisco ev sahiplerine 1906’da şehrin çoğunu yerel bir eden deprem gibi büyük bir depremde ciddi çökme riski taşıyan ahşap çerçeveli evleri tadilat etme zorunluluğu getirerek bunu yapan ilk büyük California şehri olarak tarihe geçti.

C- Finans Haberi: Seneca Foods: Mali Yıl Dördüncü Çeyrek Raporu Özeti - 29 Haziran 2018. Marion, N.Y. (AP) _ Seneca Foods Corp. (SENEA), Cuma günü mali dördüncü çeyrekte 14,2 milyon dolarlık zarar bildirildi. Her bir hisse başına göre New York merkezli Marion firması 1,46 dolar zararı olduğunu söyledi. Yeniden yapılandırma maliyetleri için ayarlanan zararlar, hisse başına 45 sent olmuştur. Meyve sebze şirketi dönemde 299,7 milyon dolar gelir elde etti. Yıl boyunca şirket 13,8 milyon dolarlık zarar veya hisse başına 1,41 dolarlık zarar bildirdi, bu da dönemdeki zarara dönüştü. Gelir 1,31 milyar dolar olarak bildirildi. Seneca Foods hisseleri yılın başından bu yana yüzde 12 düştü. Cuma günü işlem gören son dakikalarda son 12 ayda hisseleri yüzde 27 düşüşle 27 dolar oldu (Akt. Uçak, 2018: 308). Robot gazeteciler tarafından yazılmış olan cinayet, deprem ve finans haberlerinde görünen ortak nokta, detaylara gereksiz bir biçimde fazlasıyla inilmiş, hiç gerekmeyen ayrıntılar işlenirken konunun özünden uzaklaşılmıştır. Hele hele cinayet haberinde suçluya 170 yıl ile ömür boyu arası hapis cezası verilmiş olduğunun söylenmesi, haberi yazanın bir insan olmadığını göstermektedir.

SONUÇ

Harold Innis’le birlikte teknolojik determinist düşüncenin en önemli en önemli kuramcılarından biri olan Marshall Mcluhan, iletişim teknolojilerine özel bir vurgu yapmaktadır. Matbaanın icadından önce- 9 ki dönemlerde insanlar daha çok mekana bağlı; geçmiş, ve yaşanmakta olan zaman ve gelecek arasında bağlantı kurabilmek için kil, taş, parşömen gibi araçlara yazılar yazarlardı. Kağıdın haberleşmede kullanılmaya başlanmasıyla iletişim araçları, yerleri çok çabuk değiştirelebilen mekan eğilimli olmuştur.

Taşınması kolay olan matbaada basılan gazeteler, idari ilişkilerin mekan boyunca gelişmesini sağlamıştır. Sözlü, yazılı ve matbaa kültürü olarak dünyanın üç süreçten geçmiş olduğunu belirten Macluhan, “Araç mesajdır” diyerek; mesajı taşımakta olan aracın teknolojik özelliklerinin önemine dikkat çekmektedir. İletişim araçlarının özelliklerinin algı biçimimizi etkilemekte olduğunu ve kültürümüzü belirlemede de etkili olduğunu söylemiş olan Mcluhan, elektronik medyayla beraber zaman ve mekanın önemini yitirdiğini, televizyonların dünyanın herhangi bir yerindeki bir olayı canlı yayın araçlarıyla evlerimize kadar taşıdığını ve bu sayede dünyanın adeta bir “küresel köy”e döndüğünü, insanlığın bu yüzden ortak bir kültür ve ruh yapısına sahip olduğunu belirtmektedir. İletişim araçlarını soğuk ve sıcak araçlar diye ikiye ayırmış olan Mcluhan, dış gerçeklik hakkındaki enformasyonu hazır halde veren yazılı yapıtlar, sinema ve fotoğrafa soğuk araçlar, izleyicinin mesajı tamamlamasını gerektiren araçlara sıcak araçlar olarak gtanımlamıştır (Akt. Özçetin, 2018).

İnternet haberciliği Mcluhan’ın sıcak araçlarına bir örnek teşkil etmektedir. Robot veya insan gazetecilerin üreterek, internet ortamında paylaştıkları haberlere izleyiciler kendi yorumlarını katarak, yalnızca verileni alan pasif okuyucu kitlesinden uzaklaşıp aktif olan katılımcı kültürün getirdiği demokratikleşme çabalarına örnek teşkil etmektedir. Dijital gazeteciliğin gelişim sürecinde yaşadığı bu hızlı dönüşüm Latour’un, Aktör Ağ Kuramı’yla açıklanabilir. “Dönüşüm Sosyolojisi” olarak da adlandırılan teori; beşeri ve beşeri olmayan tüm varlıkların, dolaşımda oldukları alanlarda bulunan ve diğer varlıklarla girdikleri ilişkiler aracılığıyla şekillendikleri ve kendi özelliklerini kazandıkları fikrini taşır. Dönüştürüm iki farklı şeyi benzer yapma sürecini, ağları oluşturan yeni gizli aktörleri nasıl cezbettiklerini, çıkarlarının yeni yorumların önerilmesi ve ilginin yönlendirilmesini ifade eder. Kuram, sosyal olanı varsaymak yerine izah etmek gerektiğini söyler. Kuramın adında geçen “ağ” sözcüğü herhangi bir sosyal ağ anlamında değildir. İnternetten önce oluşturulmuş bir kavramdır. Karışıklığa mahal verilmemesi için Latour, kuramının farklı bir adla anılmasını istemiştir (Akt. Uçak, 296).

İnternet vericilerinin güçlenerek yaygınlaşmasıyla bilgisayar ile gazeteciliğin yakınlaşması sonucu yapılan mühendislik çalışmaları, robot gazeteciliğin oluşmasını ve gelişmesini sağlamıştır. llk Çağ’lardan beri teknolojik gelişmelerden faydalanmakta olan iletişim teknolojisi, duvarlara yazılan gazetelerden, internet haberciliğine, enformasyon çağının önemli teknolojik deterministlerinin çalışmaları sonucu; bilgisayar mühendislerinin gazetecilikle yakınlaşmasıyla meydana gelmiş olan gazetecilikte yapay zekanın ürettiği robot gazeteciler; haberleşmede hız olgusunu arttırmış olduğu gibi maliyetleri de oldukça düşürmüştür. Nesnelerin interneti olarak adlandırılan, beşeri bir müdahale olmadan nesnelerin kendi aralarında veri iletişimi sağlayabildiği, iletişimden sağlanan bilgiyle karar verebildiği bir ağ yapısı, robot gazetecilerin çalışmalarında görülmektedir.

Robot gazeteciler, yazılımlarındaki algoritmalar doğrultusunda otomatik olarak üretmekte oldukları haberleri hiçbir insan müdahelesi olmadan sosyal ağlarda paylaşabilmekte- 10 dirler. İnsan gazeteci tarafından yazılan haberler daha tutarlı, daha iyi yazılmış, daha açık ve anlaşılır, okuması zevkli bulunurken; robot gazeteci tarafından yazılmış bir haber okuyucu tarafından daha betimleyici, daha bilgilendirici, daha sıkıcı, daha doğru, daha güvenilir ve daha nesnel bulunmaktadır. Habercilikte maliyetleri düşüren ve hız olgusuna yüksek bir ivme kazandıran robot gazetecilik, tüm dünyada hızla yayılmaktadır. Türkiye’de Anadolu Ajansı (AA) tarafından spor, finans ve seçim haberlerinde kullanılmaya başlanmıştır.

KAYNAKÇA

(URL-1):http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Basın%- C4?n Doğuşu Ve Gelişimi.pdf

(URL-2):http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Basın%- C4?n Doğuşu Ve Gelişimi.pdf

(URL-3):http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Basın%- C4?n Doğuşu Ve Gelişimi.pdf

Gezgin S. (2002). “Geleneksel Basın ve İnternet Gazetecili”, İnternet Çağında Gazetecilik: ss: 29-36

Fırlar F.B. & Deniz Ş. (2010). Dijital Gazeteler ve Pazarlama, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi: 314 - 328.

Ayhan A. ve Aydın K.Ö. (2015). İnternet Gazetelerindeki Okur Analizi, Global Medya Journal TR Edition, 6 (11): 75 - 89. Dönmez İ.H. (2010). Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (14), 105 - 129.

Akt. Aydoğan: (https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/37538/314799.pdf?- sequence=1) Irak D. & Yazıcıoğlu O. (2012). Türkiye ve Sosyal Medya.

Maslow A. (1943). Wikipedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Maslow_teorisi#:~:text=Maslow teorisi, insanların belirli kategorilerdeki,tarafından belirlendi%- C4%- 9Fini söz konusu etmektedir.

Narin B. (2017). Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (27), 79 - 108 Girgin A. (Haber Yazma Teknikleri, 1998: 13).

Girgin A. & Özay, S. (Haber Yazmak, 2013: 3).

Cleerwall C. (Enter the Robot Journalist, 2014: 520). 11

Akyazı A. (Dijital Medya ve Gazetecilik, 2018: 22).

Hürriyet Gazetesi. (www.hurriyet.com.tr / 2017). İrvan S. (2017). Robot Gazeteciler Geliyor.

Demirkılınç C. (2018). Yapay Zeka Haberciliği.

Akyazı A. (Dijital Medya ve Gazetecilik, 2018: 26).

Öz E. (2017). Geleceğin Medyası.

(URL-4): https://www.aa.com.tr/tr/kurumsal-haberler/aa-cok-zengin-bir-arsive-sahip/1294968

Akt. Uçak: (Dijital Medya ve Gazetecilik, 2018: 308).

Akt. Özçetin: (Kitle İletişim Kuramları, 2018).

Akt. Uçak: (Dijital Medya ve Gazetecilik, 296).